Europa leeft niet in Nederland
Buitenland en defensie
Thom de Graaf
Bijdrage aan het debat over de uitbreiding van de Europese Unie
23-10-2002 - "Europa leeft niet in Nederland. Het is alleen
merkwaardig dat Nederland tegenwoordig wel leeft in Europa. Sterker
nog: Europa houdt tegenwoordig zijn hart vast als het naar Nederland
kijkt. ", aldus Thom de graaf in zijn bijdrage aan het debat over de
uitbreiding van de Europese Unie.
Nederland in Europa
In Nederland maakt de gemiddelde gemeentelijke herindeling meer los
dan een veel ingrijpender en vergaander beslissing dan de uitbreiding
van Europa. De journalist die dit laatst schreef, sloeg de spijker op
zijn kop.
Europa leeft niet in Nederland. Het is alleen merkwaardig dat
Nederland tegenwoordig wel leeft in Europa. Sterker nog: Europa houdt
tegenwoordig zijn hart vast als het naar Nederland kijkt.
Een nieuw conservatief kabinet, dat in de vormgeving van de Europese
Unie plotseling achteraan wil lopen. Twee regeringspartijen die om het
hardst roepen dat Nederland zijn geld moet terugkrijgen, dat Nederland
maar eens met zijn vuistje op tafel moet slaan. Een minister die de
onderhandelingsstrategie van zijn eigen kabinet alvast aan flarden
schiet, een VVD-staatssecretaris die Euroscepsis verkoopt als
Europragmatisme en dan nog zijn eigen partij niet kan overtuigen.
Vóór de uitbreiding
Twee van de drie regeringspartijen hebben tevoren al gesuggereerd
tegen de uitbreiding 10 landen te stemmen. Het is treurig voor
Nederland dat een kabinet zo snel kan vallen, maar het lijkt in ieder
geval een uitkomst voor Europa. Ook om die reden zal er in menige
hoofdstad wel een zucht van verlichting zijn geslaakt.
Er zijn meer dan genoeg bezwaren te bedenken om landen als b.v. Polen voorlopig buiten de deur te houden. Ik kan die bezwaren ook opsommen. Maar het gaat uiteindelijk om een balans waarin niet alleen die bezwaren maar ook de politieke wil en de belangen worden gewogen.
Het gaat niet alleen om abstracte geopolitieke belangen en zelfs niet
alleen om de weeffout van de geschiedenis te herstellen door het
verdeelde continent Europa weer aan elkaar te hechten. Het gaat niet
alleen om de belangen van tientallen miljoenen mensen uit de
voormalige Warschaupactlanden die door het lot zo lang verstoken
bleven van vrijheid en democratie en welvaart. Het gaat vooral ook om
de belangen van Nederlandse mensen. De verdere integratie is de beste
verzekering, ook voor ons, dat Europese broedermoord ons in de
toekomst bespaard zal blijven. Het is de beste verzekering dat er op
dit continent welvaart en rust bestaan, de beste verzekering voor onze
externe en interne veiligheid en de beste verzekering dat er nieuwe
economische vooruitzichten bestaan met nieuwe afzetmarkten voor de
Nederlandse export. En een groter Europa is een zwaarder tegenwicht in
de wereld.
De boekhouder is dan wel typisch Hollands, maar dat geldt ook voor de
dominee en de koopman! Niet voor niets is het Nederlandse
bedrijfsleven groot voorstander (de heer Zalm moet daar warme
gevoelens bij krijgen.
Toetsing
Die belangen wegen dus mee in de balans. Terecht wijst het kabinet er
op dat uitstel van toetreding verbeteringen op het terrein van
justitie en politie eerder zouden vertragen dan versnellen en dat de
economische en maatschappelijke hervormingsprocessen in de betrokken
landen kunnen worden bemoeilijkt of teruggedrongen.
Voor de D66-fractie heeft altijd voorop gestaan dat wij de uitbreiding
verwelkomen zodra en voor zover die maar enigszins mogelijk is.
Daarvoor is een concrete toetsing van de individuele kandidaat-landen
noodzakelijk. Geen package-deal, geen Big Bang waarin niets meer te
beoordelen valt. Maar omgekeerd ook geen gezever op de vierkante
millimeter.
De Commissie is in de rapporten duidelijk maar trekt soms wel erg
rooskleurige conclusies. De regering legt daar terecht de vinger op.
En even terecht is het dat de regering er op aandringt dat er meer
instrumenten komen om nieuwe lidstaten tot invulling en toepassing van
de toetredingseisen te brengen. D66 vindt dat een redelijke voorwaarde
in een situatie waarin nee zeggen onmogelijk, onwenselijk en onnodig
is en ongeconditioneerd ja zeggen onverantwoordelijk. Uit het
regeringsstandpunt wordt mij niet helemaal duidelijk waar de regering
nu precies verder wil gaan dan de Europese Commissie al voorstelt.
Kennelijk voelen de andere lidstaten weinig voor de Nederlandse versie
van de vrijwaringclausules hoe zit dat precies? En hoe hard is deze
voorwaarde voor de regering om daadwerkelijk dit weekend in te stemmen
met de finale-ronde voor alle 10 kandidaten?
Rechtsstaat en mensenrechten
Al deze vrijwaringclausules alle sanctiemechanismen zeg maar, hebben
vooral betrekking op het acquis en de economische criteria.
Helaas niet op de politieke criteria. Zoals de kwaliteit van de
rechtsstaat en de democratie, de integriteit van de overheid en de
humane en gelijke behandeling van mensen in het eigen land. Op die
terreinen zijn in een aantal landen zoals Letland, Litouwen, Polen
maar ook Tsjechië en Hongarije serieuze problemen. Zelfs de formele
non-discriminatiewetgeving is in meerdere landen nog steeds niet tot
stand gekomen, nog daargelaten de feitelijke behandeling van b.v.
Roma, taalminderheden of homoseksuelen Juridische systemen
functioneren slecht of zijn onderbezet, overheidsadministraties
volkomen verpolitiekt of gecorrumpeerd en soms is dat hetzelfde.
Mijn fractie vindt dat de toetsing hier een beetje dubbelhartig is.
Aan de ene kant concludeert de regering dat alle 10 landen al lang aan
de politieke criteria hebben voldaan, anders waren de
toetredingsonderhandelingen in 97 resp. 99 niet begonnen. Die toetsing
staat dus niet meer ter discussie, zegt de regering. Maar
tegelijkertijd constateren regering en Commissie allebei uitvoerig de
tekortkomingen in juist die essentiële elementen van de politieke
criteria als goed bestuur en rechtsstatelijkheid, behandeling van
minderheden en respect voor mensenrechten. Waarom zouden we dat nu
niet meer mogen toetsen? En waarom gebeurt het dan wel, maar zonder
enige feitelijke consequenties? D66 pleit er voor ook hier mechanismen
te creëren met een verplichtende werking en sancties van financiële of
economische aard, een soort afgeleide vrijwaring dus. Dat zou in de
nieuwe Unie eigenlijk ook voor alle lidstaten moeten gelden. Welke
mogelijkheden ziet de regering daarvoor? Als Europa echt een
waardengemeenschap wil en moet zijn, kunnen we er niet in berusten dat
burgers in de ene lidstaat aanmerkelijk minder rechtsbescherming en
zorgvuldige behandeling genieten dan in de andere. Ook dat hoort tot
de historische opdracht.
Financiën en landbouwhervorming
Met de uitbreiding hangen ten slotte samen de financiële en de
landbouwonderhandelingen. Ook de financiële kanten zijn van belang. Er
is geen reden om zomaar te accepteren dat de Nederlandse burger meer
voor Europa moet overhebben dan nodig en redelijk is. Maar voor D66 is
dat niet de belangrijkste reden om stevig in te zetten op een
doorbraak in het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. Ik vind het ten
principale onjuist om in Europa door te gaan met de directe
inkomenssteun in de huidige en de nieuwe lidstaten. Het is slecht voor
een duurzame landbouw, volstrekt onrechtvaardig voor
ontwikkelingslanden. De voorstellen van Commissaris Fischler voor
geleidelijke invoering van inkomenssteun in de nieuwe lidstaten onder
ontkoppeling van de productieomvang zijn dan ook alleen maar
acceptabel als tegelijkertijd die steun in de gehele Unie wordt
afgebouwd, in het bekende jargon: phasing in and phasing out. Die
onderhandelingen zullen wellicht al in Brussel, maar zeker in de
komende maanden tot aan Kopenhagen gevoerd worden. De regering moet
daarbij niet vooraf door de Kamer (en ook niet door zichzelf) de
handen worden gebonden.
Referendum
D66 ondersteunt het regeringsstandpunt om met 10 kandidaat-staten nu
te onderhandelen over het definitieve toetredingsverdrag. Alle
bezwaren en zorgen die ook wij hebben, wegen uiteindelijk niet op
tegen de noodzaak om landen en mensen die al meer dan 10 jaar hoop en
verwachting koesteren om deel uit te maken van een economische,
democratische en menswaardige toekomst nú de zekerheid te geven. Nú is
het moment. Wie tien jaar een worst voorhangt, moet hem uiteindelijk
ook durven geven. Als Nederland dat niet zou willen doen, isoleert het
zich in Europa, vervreemdt het zich van oude en nieuwe partners met
alle gevolgen van dien en staat het uiteindelijk met lege handen.
Bij de standpunten van de diverse partijen wordt regelmatig gespeculeerd op het electorale gevoel en het electorale gewin bij een vetohouding. Ik zeg: geef over Europa het laatste woord aan de kiezer, in plaats van voor hem te beslissen. D66 is er een groot voorstander van als er een referendum wordt gehouden over de uitbreiding. Het is voor het democratisch draagvlak van het grootste belang dat die keuze niet wordt weggemoffeld in al die andere verkiezingsonderwerpen, maar dat een aparte uitspraak mogelijk is. Dat hoeven we niet van boven te organiseren, daar bestaat al gewoon de referendumwet voor. Ik steun elk initiatief om een referendum over de uitbreiding en het toetredingsverdrag te houden, ook als het van de tegenstanders van de uitbreiding komt. Ik ben er van overtuigd dat ook de Nederlandse bevolking zich positief zou uitspreken als ze de kans daartoe zou krijgen. Áls ze daar de kans toe krijgt Als die referendumwet die we nu hebben, niet door het conservatief monsterverbond de nek wordt omgedraaid. Democratie is nu eenmaal niet voor bange mensen.