Bijzondere collecties > Recente aanwinsten
Het gedachtegoed van Diderot
Titelpagina
Frontispiece
Pagina 16-17
De Koninklijke Bibliotheek kocht onlangs de eerste druk van de
filosofische gedachten van Denis Diderot, de Pensées philosophiques
uit 1746. Het is een van de vele achttiende-eeuwse uitgaven, die op
het titelblad als plaats van uitgave Den Haag vermelden. Alleen daarom
al is het een aanwinst voor de collectie Haagse drukken van de Haagse
KB.
Maar de rijke collectie Haagse drukken is hiermee alleen in virtuele
zin uitgebreid, want bekend is dat het niet in Den Haag is gedrukt. Om
te beginnen vermeldt de titelpagina: A La Haye, Aux dépens de la
Compagnie, zonder verder een naam van een boekhandelaar of drukker te
noemen. Dat is al verdacht. De compagnie-constructie werd vaak
gebruikt door handelaren om door samenwerking de kosten te drukken,
maar dan stonden hun namen er meestal bij. Bovendien heeft de drukker
tot in de kleinste details de traditionele Franse wijze van opmaak
gevolgd. De drukker uit Parijs (of anders, heel misschien, uit Rouen
of Lausanne) heeft een schuiladres willen gebruiken om buiten schot te
blijven. Een Nederlands impressum bracht altijd uitkomst.
Hier is trouwens niet alleen de drukker/uitgever onbekend, ook de
auteursnaam staat niet op de titelpagina. Dat was niet voor niets. De
tekst bestrijdt het dogmatisch Christendom. Zo staat er onomwonden dat
bijgeloof schadelijker was voor God dan atheisme. Het Parijse
Parlement nam maatregelen en veroordeelde het boek op 7 juli 1746 tot
de brandstapel. Diderot (1713-1784), die wel degelijk de auteur was,
werd een boek later gevangen gezet. Daarin opende hij het debat over
het bestaan van God, maar waarschijnlijk deed een toespeling op de
maitresse van een minister voor de autoriteiten de deur dicht. Nadat
hij door vrienden was vrijgepraat, werd hij een van de belangrijkste
auteurs van de Encyclopédie, de hoeksteen van de Franse Verlichting.
Discussies over werken als deze vormden de opmaat tot de Franse
Revolutie.
Zijn verdere carrière als auteur van allerhande literaire en
filosofische stukken speelde zich in financiële onafhankelijkheid af,
dankzij de steun van de keizerin van Rusland, Catherina de Grote. Dit
boek met 62 aforismen schreef Diderot nog uit een soort geldnood. Hij
schreef het in vier dagen om 600 Francs te kunnen lenen aan een dame
in nood. Dat komt neer op 15½ gedachte per dag à raison van 9,68
francs per stuk. Dat het KB exemplaar de echte eerste druk is, blijkt
uit de omwisseling van de tekst van pagina 32-33 en 44-45. De KB bezit
overigens al jaren enkele handgeschreven brieven van Diderot.
Het boek is in te zien bij de afdeling Bijzondere Collecties,
aanvraagnummer 2216 E 21.
8 oktober 2002
Koninklijke Bibliotheek - Nationale bibliotheek van Nederland