Bijzondere collecties > Recente aanwinsten
Collage-Roman van Max Ernst
De KB kocht onlangs de eerste surrealistische collage-roman van Max
Ernst. De roman met 147 prenten heet La femme 100 têtes en vormt een
aanvulling op de Collectie Koopman.
In 1929 publiceerde de surrealistische kunstenaar Max Ernst
(1891-1976) de eerste in een reeks collage-romans. Het was een soort
beeldverhaal, maar geen echte strip. Voor de platen werden stukken van
houtgravures uitgeknipt in negentiende-eeuwse tijdschriften,
encyclopedieën en triviale romans. Sommige daarvan parodiëren befaamde
kunstwerken. De nieuwe combinaties van wetenschappelijke instrumenten
met zwevende figuren en van landschappen met onverwachte interieurs
levert de vreemde droomwereld op waarvoor het surrealisme het patent
verwierf. Deze scènes werden in de inleiding van het boek omschreven
als: "Kinderogen, groot van verwondering, die opengaan als
vlindervleugels aan de oever van het meer Honderd feeënvisioenen" en
zo voort. Die woorden zijn van André Breton, de topmanager van het
surrealisme.
Het surrealisme bracht wereldwijd een schok teweeg. Ernst pionierde
met nieuwe technieken: Übermalung, frottage, grattage, décalcomanie en
collage. Terend op katholicisme en Freuds droomuitleg bouwde Ernst aan
een iconoclastisch en blasfemisch universum. De inpact van zijn
collages was enorm. Ook - en misschien vooral - in het humoristische
genre. De Amerikaanse tekenaar Edward Gorey was schatplichtig aan zijn
vondsten. In Nederland klonk de echo van Max Ernst nog heel lang na.
In 1977 bijvoorbeeld maakte Gerrit Komrij twintig gedichten bij
collages van de kunstenaar J.B. Meinen, gepubliceerd als De
verschrikking. Rudy Kousbroek publiceerde in 1981 Vincent of het
geheim van zijn vaders lichaam bij illustraties die Ernst had kunnen
gebruiken als bron voor zijn collages.
La femme 100 têtes was de eerste roman in dit genre. De titel op zich
is al een collage van betekenissen: De vrouw honderd hoofden zowel als
De vrouw zonder hoofd. In negen hoofdstukken worden de belevenissen
"verteld" van een vrouw, in wie sommigen Maria zien. Zij heet
Wirrwarr, Perturbation en Germinal ("mijn zuster", eenzaam bivakkerend
tussen fantomen en mieren). Aangezien de pagina's steeds uit een prent
en maar een heel korte zin bestaan, volgt de lezer vooral het spoor
van de illustraties. Toch zijn de bijschriften van cruciaal belang, al
werken ze verwarrend. Ze zijn door Ernst later ook apart gepubliceerd
als Le poème de la femme 100 têtes (1959).
Het boek verscheen bij uitgeverij Carrefour (Parijs) in een oplage van
1000 exemplaren, waarvan er 88 op Hollands Pannekoek papier werden
gedrukt. In deze exemplaren zijn de prenten duidelijker gedrukt en in
betere conditie gebleven. Het KB exemplaar is genummerd 51 van de 88
en is gebonden in heel leer, in een cassette, door binderij Alix.
Achterin is de catalogus van een Ernst-tentoonstelling uit 1921
toegevoegd.
Het boek is in te zien bij de afdeling Bijzondere Collecties,
aanvraagnummer Koopm K 317.
8 oktober 2002
Koninklijke Bibliotheek - Nationale bibliotheek van Nederland