Riool kon natte zomer aan
MILIEU EN BEHEER - Vanaf hier naar Brussel en weer terug. Dat is zo
ongeveer de gehele lengte van het rioleringsysteem in Leiden. Het is
dus geen verrassing dat de ondergrondse rioolpijpen heel wat onderhoud
en vervanging vergen. Dat dit goed gebeurt, bleek deze natte zomer
wel. 'Het was een test, maar we zijn geslaagd. Leiden bleef droog.'
Aldus Pieter Haanstra, chef riool, waterbeheer en wegbebakening.
Het is nog niet eens zo heel lang geleden dat al het Leidse afvalwater rechtstreeks in de grachten verdween. En ook nog niet zo lang geleden dat mensen zelf met poepemmers of tonnetjes in de weer moesten gaan, en bij een klein regenbuitje de vissen op hun rug belandden omdat de riolen overliepen. Om nog maar niet van de stank op straat te spreken. Waar de Romeinen zo'n tweeduizend jaar geleden al een perfect rioleringsysteem hadden, duurde het in Nederland wat langer om een dergelijk systeem te ontwikkelen. Rond de jaren tachtig kwamen de milieuaspecten aan riolering steeds meer in de belangstelling te staan. Inmiddels wordt er in Leiden alleen nog bij zeer heftige regenval ongezuiverd afvalwater in de grachten gedumpt.
Gemaal
Verpakt in een stenen schoenendoos, verstopt in de Merenwijk
(Kopermolen). Foto: Wim van Noort
Goed plenzen
Op 24 augustus viel er in drie uur tijd zo'n zes millimeter regen in
de stad. Van ernstige wateroverlast in de stad was geen sprake. Wel
zijn de medewerkers van rioleringen en gemalen tien uur aan het werk
geweest de zaak "droog" te houden. Ook de brandweer stak een helpende
hand toe. Er zijn volgens Pieter Haanstra drie redenen waarom het in
Leiden niet misgaat tijdens een regenbui van dat kaliber. 'Leiden is
vlak (dus het riool kan mooi gelijkmatig naar beneden lopen), er is
veel oppervlaktewater en de diameters van de riolering zijn groot',
legt hij uit. 'Het kleinste riool heeft nog steeds een doorsnede van
vijftig centimeter. De grootste transportriolen zijn wel anderhalve
meter hoog. De riolering in Leiden kan circa acht millimeter regen
bergen en daarvoor moet het wel écht goed plenzen.'
Vervelende keuze
Een ander voordeel van de Leidse riolering zijn de zogenaamde
regenwateroverstorten (160 stuks), die voorkomen dat het water bij
heftige buien op straat blijft staan door het in een vijver, sloot of
kanaal te spuwen. Niet zo fijn voor de vissen en waterplanten, beseft
ook Haanstra. 'Soms moet je inderdaad een vervelende keuze maken: en
we kiezen niet voor huizen die blank komen te staan. Om het vervuilen
van het oppervlaktewater tegen te gaan worden nu gescheiden stelsels
aangelegd: dat betekent dat we het afvalwater en regenwater in aparte
buizen gaan afvoeren. Het afvalwater rechtstreeks naar de zuivering,
en het redelijk schone regenwater naar het oppervlaktewater. In het
Morskwartier zijn we er al mee begonnen. We gaan het nu vrijwel overal
in Leiden invoeren, tenzij het echt niet mogelijk is.'
Stank
Ieder jaar wordt er zo'n 30 tot 35 kilometer riool gereinigd. 'Dan
halen we onder meer het slib weg, zodat er altijd genoeg
bergingsruimte is voor het regenwater', vertelt Haanstra. Gelijktijdig
wordt de riolering, door middel van een camera, geïnspecteerd op
gebreken. Het is overigens niet zo dat je als medewerker zomaar even
het riool kan binnenlopen, zoals in Parijs. 'Soms moeten we wel
afdalen, om een riool of gemaal te repareren, maar je moet goed weten
wanneer dat kan. Alle medewerkers zijn verplicht de cursus "Veilig
werken in riolen" te volgen, waarin ze bijvoorbeeld leren hoe ze
giftige gassen kunnen meten. Je kunt er namelijk aan doodgaan. De
stank is zo erg daar beneden dat het je reukorgaan uitschakelt, en dan
merk je gewoon niet meer dat je gif inademt.'
Niet alleen de riolen vragen om onderhoud, ook de 160 gemalen in de
stad worden constant in de gaten gehouden. Een gemaal pompt het water
naar een hoger niveau. Dat is nodig omdat er vervolgens voldoende
verval is om het water over lange afstand te transporteren. Immers:
water stroomt naar beneden. 'We hebben al 150 gemalen geautomatiseerd,
waardoor we op afstand een storing kunnen waarnemen', vertelt
Haanstra. 'Vroeger moesten medewerkers iedere dag alle gemalen langs
op hun fietsje. Nu kunnen we te allen tijde alles goed in de gaten
houden, wat vooral bij grote regenbuien handig is.'
Juspan
Ondanks de goede reiniging en de grote bergingsruimte van de riolen,
kan de gemeente er niet voor zorgen dat alles altijd droog blijft. In
Leiden bevindt zich nog een aantal laag gelegen gebieden en dat vergt,
bij hevige regenval, van de medewerkers een grote inzet de zaak onder
controle te houden. 'Maar de mensen zelf hebben ook een
verantwoordelijkheid', besluit Haanstra. 'Als je een juspan leeggooit
in de wc, kun je problemen verwachten. Vet kan stollen en verstopt de
rioolpijp. Ook bijvoorbeeld terpentine en olie gooi je niet zomaar
even weg. Al snel krijg je weer klachten van mensen dat het stinkt in
huis of de buurt Dus wat ik maar wil zeggen: kijk goed uit wat je in
de wc gooit!'
Riool twee keer de aarde rond
Het Nederlandse riool is meer dan 80.000 kilometer lang, tweemaal de
omtrek van de aarde dus. Het riool in Leiden is 300 kilometer lang, en
dan reken je nog niet eens de 40.000 regenkolken (van put in stoep
naar riool) mee, die ook weer zorgen voor het onderhoud van circa 400
kilometer afvoerleidingen. Per jaar voert het riool 45.000 liter
afvalwater per persoon af. Daar moet je het regenwater dan nog bij
optellen. De gemeente heeft acht vaste medewerkers in dienst die aan
het riool werken, en nog vier medewerkers voor de gemalen. Bovendien
zijn er nog eens zes medewerkers die ingehuurd kunnen worden.