D66

D66: "Er wordt een streep gezet door vernieuwing"

Overheid en politiek

Thom de Graaf

04-07-2002 - In zijn bijdrage aan het debat over het strategisch document, zei D66-leider Thom de Graaf ondermeer dat de belangrijkste conclusie uit het regeerakkoord is dat er een streep wordt gezet door vernieuwing.

"Dit zou het eerste debat hebben moeten zijn van de nieuwe politiek. Maar deze formatie is helaas niet anders dan de vorige afleveringen. Ik zeg dat zonder verwijt, de praktijk blijkt altijd sterker te zijn dan de goede voornemens. Zelfs als die goede voornemens afkomstig zijn van de partij die de leiding heeft in de formatie, het CDA.

Het CDA stelde voor en na de verkiezingen politieke cultuurvernieuwing in het vooruitzicht. Een strategisch document op hoofdlijnen, dat met de Kamer zou worden besproken en pas daarna zou worden vastgesteld, daarna snel het kabinet dat dan zelf een eigen regeerprogramma zou maken. Een eigen verantwoordelijkheid, nieuw dualisme. Wat komt daarvan terecht?

De Kamer praat natuurlijk nu in het luchtledige, want de onderhandelingen zijn afgerond en alle afspraken zijn aard- en nagelvast beklonken, er wordt geen komma meer gewijzigd. Het begrip hoofdlijnen heeft een hele nieuw invulling gekregen. De wonderbaarlijke vermenigvuldiging van het ene A-4tje. Alleen de samenvatting past daarop en dan nog met moeite. Er kwamen 48 van die A-4tjes uit mijn printer rollen. Ik geef toe, dat zijn er minder dan het vorige regeerakkoord van 1998, maar het is op veel plekken even gedetailleerd. Per departement wordt het percentage minder ambtenaren aangegeven, er wordt precies geregeld dat op het NUFFIC (ik wist niet dat het bestond) geen subsidiekorting komt. Er wordt bepaald welke wetten worden afgeschaft en welke aangevuld, er wordt niet alleen gezegd wat er anders moet, maar ook precies wat wordt voortgezet en zelfs de medicijnen tegen kalknagels zijn niet aan de aandacht van de onderhandelaars ontsnapt. Dat geeft een goed beeld hoe de politieke cultuur zal zijn in de nieuwe verhoudingen, namelijk precies zoals het was. Dualisme is een flexibel woord, multi-interpretabel. Dat roept natuurlijk de vraag op wat er nog overblijft van het heilige voornemen om het kabinet met een eigen regeerprogramma te komen. Hoe omvangrijk moet dat dan wel niet worden en hoeveel ambtenaren heb je daar niet voor nodig?

Een poging om de politieke cultuur te vernieuwen wil ik nog wel wagen. Als de formatie dan in de achterkamertjes moet, kan dan het sluitstuk, de beëdiging van het nieuwe kabinet, tenminste niet in het openbaar? De informateur kan deze aanbeveling opnemen in zijn eindrapport, de formateur kan het regelen. Graag een reactie.

Verantwoording over de formatie en het optreden van het nieuwe kabinet wordt afgelegd door de nieuwe minister-president. Maar nu mag wel de vraag worden gesteld, aan de heer Donner maar ook aan de onderhandelaars, waarom er geen harde ambities zijn geformuleerd. De enige harde doelstellingen zijn financiële doelstellingen. Waar zijn de duidelijke beloftes aan kiezers over het aantal extra agenten en rechters, wanneer de wachtlijsten weg zijn, hoe en wanneer het tekort aan leraren is opgelost? Kortom: waar kunnen de kiezers deze drie partijen op aanspreken en op afrekenen? Dat was toch de nieuwe politiek? Ik vind er niets van terug.

Dat deze coalitie wordt gevormd is een rechtstreeks gevolg van de verkiezingsuitslag. Die uitslag maakt CDA-LPF-VVD mogelijk en ook nodig. Andere coalities zouden daar geen recht aan hebben gedaan. De LPF-fractie heeft een moeilijke tijd achter de rug na de moord op zijn lijsttrekker. Het wegwijs worden in de Kamer met een compleet nieuwe fractie, zonder faciliteiten, tegelijkertijd onderhandelen in de formatie, turbulentie in een jonge partij en elke dag weer nieuwe berichten in de pers. Ik heb respect voor de manier waarop Mat Herben deze maanden is doorgekomen.

Ik zeg dat omdat er ook een keerzijde is. Het programma van Pim Fortuyn bevatte radicale koerswijzigingen op veel terreinen. De LPF weet dat D66 tegen een deel van die voorstellen grote bezwaren had, ik heb dat nooit onder stoelen of banken gestoken. Dat deel, van de afgrendeling van Nederland voor asielzoekers tot geen cent extra voor onderwijs en volksgezondheid, behalve voor ouderenbeleid, van mogelijk verplichte spreiding van allochtonen tot het straffen van scholen bij ziekteverzuim en het afschaffen van het Europees Parlement, daar vind ik gelukkig maar heel weinig van terug in het regeerakkoord.

Maar een ander deel, die oproep tot radicale democratisering, tot onttutteling van de moderne burger en tot investeren in moderne kennistechnologie, de menselijke maat van kleine scholen, daar ben ik het hartstochtelijk mee eens. En daar vind ik helaas ook niets van terug. Ja, de gekozen burgemeester, maar er moet eerst nog worden gestudeerd en dat duurt nog jaren, terwijl ondertussen de rest van de bestuurlijke vernieuwing om zeep wordt geholpen. De LPF die het referendum in Nederland afschaft, wie had dat kunnen dromen. Ik kan niet anders concluderen dan dat de LPF met de grootste verkiezingsoverwinning in de geschiedenis het nieuw kabinet mogelijk maakt, maar daar geen stempel op weet te zetten.

In praktisch elk opzicht is het alleen maar CDA-VVD-beleid. De ideologische benadering van het CDA van geen bestuurlijke vernieuwing, de terugkeer van het oude gezinsdenken, de betutteling door de overheid bij fundamentele keuzen van mensen bij abortus of euthanasie, de polder die verder doormoddert. En het economisch en financieel denken van de VVD met afschaffing van de OZB en natuurlijk de wegverbreding als een creatieve aanpak van het fileprobleem.

Op een aantal terreinen gaat het regeerakkoord door op de wegen die al waren ingeslagen. Het nieuwe zorgstelsel bijvoorbeeld, dat gaat de goede kant op: de vraag van patiënten als uitgangspunt en compensatie voor lagere inkomens. Het is alleen jammer dat er weer nieuwe bureaucratie wordt opgebouwd door een aparte uitkeringsinstantie, dat kan de belastingdienst ook doen.
Ook de hoofdlijn van het WAO-beleid kan D66 volgen. De harde taal over psychische klachten en een arbeidsverleden van 5 jaar is van tafel maar er wordt wel ingegrepen om te zorgen dat minder mensen als arbeidsongeschikte worden afgeschreven en meer mensen weer aan het werk komen. Die koers moet een kans krijgen en D66 zal de hoofdlijn steunen.
Dat geldt ook voor onderdelen van het veiligheidsbeleid en een meer verplichtend integratiebeleid. Ook daar wordt de lijn doorgetrokken, maar soms te hardvochtig en ondoordacht. Een algemene identificatieplicht helpt niet tegen criminaliteit, alleen maar symboolwetgeving.

Een aantal bezuinigingen vindt ook D66 noodzakelijk. De economische situatie vraagt daarom. Ook wij vinden ontbureaucratisering nodig, er moet op dat vlak heel wat gebeuren. Maar de financiële balans is niet evenwichtig. Begrotingstekorten moeten worden vermeden, jazeker en het streven moet blijven om op termijn de staatsschuld op te heffen. Maar regeren is niet alleen maar boekhouden. Iedere consequentie voert naar de duivel. Wat ik de nieuwe coalitie verwijt is dat zij zo rigide in het pak van Zalm is genaaid, dat absoluut noodzakelijke investeringen in de duurzame economie zijn gesneuveld.
En dan doel ik niet alleen op natuur- en milieubeleid, dat is ik zeg het maar eerlijk om te huilen. Het milieubeleid staat in het teken van het ondernemingsklimaat, lees ik in de samenvatting. En daar is alles mee gezegd. Borssele open en de Waddenzee ook, maar dan voor het gas. Deze coalitie heeft niets met milieu en doet niets aan milieu. Liever bezuinigen op natuur dan zorgen dat ons land ook later leefbaar blijft.

Ik bedoel ook het grenzeloos gebrek aan ambitie om te investeren in de kenniseconomie. Dat is op de lange termijn penny wise, pound foolish, slim voor een cent, stom voor een euro. Onderzoek en ontwikkeling, hoger onderwijs, ICT-investeringen, zorgen voor hoog opgeleide mensen in de kennissamenleving van morgen, het wordt allemaal ondergeschikt gemaakt aan gemiddeld 1 procent reductie van de staatsschuld. Dat is geen vernieuwing, dat is niks, dat is pappen en nathouden zonder werkelijke ambitie.

Er zijn veel onderwerpen in het akkoord waar D66 grote bezwaren tegen heeft. Het akkoord straalt weinig sociaal gevoel uit, het is naar binnen gekeerd met de gordijnen dicht: een onhoudbaar en ondoordacht asielbeleid, een stap terug in de internationale inspanningen, een bloedeloze tekst over Europa en terug naar af waar het gaat om de vrije, individuele keuze van mensen om baas te zijn over hun eigen leven. Levensbeschouwing verplicht op scholen, bezuinigen en terugdraaien van verlofregelingen om werk en zorg te kunnen combineren en staatsethiek bij abortus en euthanasie. Alles bij elkaar eerder provincialisme dan internationalisme en conservatisme in plaats van op de toekomst voorbereid. Dat is de belangrijkste conclusie uit het regeerakkoord: er wordt een streep gezet door vernieuwing. Ik kan dat het beste illustreren aan de hand van het hoofdstuk bestuur. Dat lijkt de ultieme wraak van het CDA voor 8 jaar buiten de macht. De betrokkenheid van mensen bij hun bestuur wordt verminderd, de gemeenten worden bekneld in hun vrijheid en zij staan het dichtst bij gewone mensen in gewone wijken- de democratische vernieuwing wordt met één pennenstreek door de nieuwe regenten afgeschaft en oude, ondoorzichtige lapmiddelen zoals gemeenschappelijke regelingen worden weer uit de kast gehaald.

Een kabinet dat met dit regeerakkoord aan de slag moet, is niet paars-plus, niet blauw-geel en zeker niet groen. Het wordt gewoon grijs."