Partij van de Arbeid

Den Haag, 3 juli 2002

Bijdrage van ferd crone (pvda) aan het pleanit debat verantwoordingen 2001

De toestand van het land (Bron: uitgelekt concept-regeerakkoord versie 25 juni 2002):


* 'We hebben jaren van economische groei achter de rug;
* de economische structuur werd versterkt,

* de bedrijvigheid groeide,

* de werkloosheid werd teruggedrongen,

* het inkomen per hoofd van de bevolking is fors toegenomen en
* de welvaart van velen steeg.

* Ook in andere opzichten is er sprake van verbetering en vooruitgang; de bescherming van natuur en milieu,

* de organisatie van bestuur en rechtspraak'.

Daaraan kunnen we zelf nog toevoegen:


* de financiële tekorten zijn teruggedrongen: vier jaar lang geen tekort, zelfs niet in 2002, volgens minister Zalm;
* de staatsschuld groeit niet meer maar krimpt;
* de jaarlijkse begrotingsonrust is afgewend;

* VBTB is op de rails gezet;

* we zijn op weg naar een baten/lasten-stelsel en
* het aandeel in de collectieve sector in het BNP is de laatste twee jaar gestegen: met die "publieke armoede" valt het dus wel mee.

Kun je nu zeggen dat er sprake is van puinhopen? Is naar de mening van de minister wederopbouw nodig?

Informatie in het Jaarverslag over geld

T.a.v. de financiële verantwoording is er al jaren sprake van een positief te waarderen stabiele situatie, aldus de ARK-rapport over het Jaarverslag 2001 (p. 4). Hier is dus veel bereikt. Op de vijf geconstateerde ernstige onvolkomenheden in het financieel beheer (bij Defensie, Justitie, Verkeer en Waterstaat en Economische Zaken) is in de afzonderlijke AO's al ingegaan.Ik ga er vanuit dat de minister de dalende lijn (13 ernstige onvolkomenheden in 1999, 8 in 2000 en 5 in 2001) weet vol te houden (Jaarverslag, p. 5). Wel ben ik erg benieuwd naar de vraag waarom de minister wél een overschot verwacht in 2002 en het CPB niet. Kan het CPB niet rekenen?

Informatie in het Jaarverslag over beleid

Ministeries zullen nog een belangrijke inspanning moeten leveren. Gemeten vanaf de start in 1999 ziet de ARK bij slechts de helft van de ministeries verbetering van de kwaliteit van de beleidsinformatie (rapport ARK, p. 4). Ook over de beleidsintensiveringen uit het regeerakkoord en de Miljoenennota 2001 zijn geen volledige gegevens over beleidsprestaties en -effecten. De ARK vindt dit "zorgelijk" (p. 3). Er zit dus weinig verbetering in. Vindt de minister dit niet belangrijk? De ARK vindt dat 'bij het opstellen van een nieuw regeerakkoord-afspraken intensiveringen in de begrotingen vertaald moeten worden in VBTB-termen" (p. 4 en 5). Vindt de minister dat ook? Kan dat?

Publieke doelen

Vorig jaar heeft de PvdA gevraagd om de publieke belangen goed te formuleren en in het oog te houden. Het gaat niet om de vraag of een regeling goed is, het gaat om de vraag of een regeling werkt en de problemen van de mensen oplost. Het gaat er bij VBTB niet om dat men zich verschuilt achter regelingen, formaliteiten, maar wel om het bereiken van doelen. De inzet van middelen is daarbij uiteraard nodig, maar in dit geval heiligen veel doelen de middelen. Mag ik de minister vijf voorbeelden geven en hem daarop een reactie vragen?

Voorbeeld 1. Publiek doel: verbetering huisartsenzorg

Wethouder De Faria van de gemeente Rotterdam schrijft namens de wethouders Volksgezondheid van de 4 grote steden op 31 mei 2002 een brief over de eerstelijnsgezondheidszorg. Daarin schetst ze de huisartsenproblematiek van de 4 grote steden. De komende 5 jaar gaan daar veel huisartsen met pensioen: in Rotterdam 25%, in Utrecht 30%, in Den Haag 37% en in Amsterdam 40%. Daar bovenop komen de problemen die er nu al zijn met het huisartsentekort, met name in achterstandswijken. Opvolgers zijn moeilijk te vinden; veel huisartsen willen in deeltijd en in samenwerkingsverbanden werken. Huisartsen, zorgverzekeraars en gemeenten hebben goede ideeën om die problemen aan te pakken, maar worden belemmerd door stagnerend rijksbeleid (bijvoorbeeld de genormeerde bekostiging van huisartsenzorg en assistenten). De grote stad vraagt meer differentiatie in de regelgeving. Herhaalde verzoeken aan de minister van VWS om steun bij oplossingen bleken tevergeefs. Dat is nu precies wat ik bedoel: in de grote steden hebben steeds meer mensen geen huisarts meer. Nu zijn er wel allerlei regelingen en u schrijft op p. 13 van het Financieel Jaarverslag keurig dat de regelingen zijn verbeterd, maar klaarblijkelijk zijn de problemen van deze grote steden niet opgelost. En daar gaat het toch om?

Voorbeeld 2. Publiek doel: mensen aan het werk helpen en de publieke dienstverlening verbeteren

De financiële verantwoording toont de aantallen werknemers die deelnemen aan gesubsidieerde arbeid. Dat het arbeidsmarktbeleid, dat vanaf 1994 (Melkert) is gevoerd, vruchten afgeworpen heeft, toonde al eerder het IBO-onderzoek. Het merendeel van hen zou zonder gesubsidieerde arbeid nooit een baan vinden. De situatie is mede dankzij dat beleid ten goede gekeerd. In VBTB-termen is het beleid effectief geweest. En hoe. Want tegenover de hoge werkloosheid van toen staat nu een lage werkloosheid, waarbij natuurlijke uitstroom moeilijker zal worden nu het aantal vacatures begint af te nemen. Er zijn momenteel zo'n 90.000 gesubsidieerde arbeidsplaatsen in het kader van de I/D-regeling en de Wiw. Het gaat concreet om de volgende aantallen en sectoren:


Gerealiseerde I/D-banen

Werkervaringsplaatsen (Wiw)

Dienstbetrekkingen (Wiw)

Totaal



Zorg

10.993

189

6.176

17.385



* Ziekenhuizen

1.106





* Ouderenzorg / verpleeg- en verzorgingshuizen
5.377





* Geestelijke gezondheidszorg

342





* Gehandicaptenzorg

2.996





* Thuiszorg

1.079





* Overige zorgbanen

93




Welzijn

437

437



* Jeugdhulpverlening

233





* Maatschappelijke opvang

204




Gemeenten

29.990

1.449

25.090

56.529



* Openbare veiligheid en toezicht

10.614





* Beheer openbare ruimten

5.275





* Kinderopvang

2.909





* Onderwijs

6.591

126

6.562





* Sport

1.285





* Overige gemeentelijke banen

2.509

1.323

18.528





* Gemeentelijke zorgbanen

807




Bedrijfsleven

3.465

4.638

8.103

Overig

1.197

2.702

3.899



Totaal

41.420

6.300

38.600

86.320

Deze cijfers worden in VBTB gebruikt en zijn uit 1999

Toekomstig arbeidsmarktbeleid zal rekening moeten deze gewijzigde sociaal-economische situatie. De instrumenten zullen moeten worden aangepast om effectief te blijven. De vraag is hoe dat moet. In dat kader doet het IBO-onderzoek voorstellen. De werkgroep adviseert de I/D-banen om te zetten in reguliere banen en het Wiw-budget vrij door gemeenten te laten gebruiken. Het regeerakkoord lijkt deze kant op te gaan. Ook wordt gesproken over afschaffing van de SPAK en de subsidies voor langdurig werklozen. Het nieuwe kabinet wil 1 miljard euro bezuinigen op de Melkert-banen en andere subsidies voor laaggeschoolde arbeid. Dat impliceert het schrappen van driekwart van de ruim 50.000 Melkert-banen. Wij zien meer in het advies van de RWI; dat pleit voor enerzijds flexibilisering, maar anderzijds voor gereserveerde functies in de collectieve sector voor langdurig werklozen (herziene I/D-banen). Kan de minister dit uiteen zetten in VBTB-termen:

* Wat zullen de gevolgen zijn voor de huidige kwetsbare werknemers: komen ze ook in aanmerking voor de "genormaliseerde" banen? Of zullen velen van hen weer werkloos worden omdat ze het in open marktconforme sollicitaties zullen verliezen?

* en wat zullen de gevolgen zijn als nuttige functies zoals tramconducteur, conciërge, stadswachten, opvangleidsters verdwijnen? Er wordt namelijk geen extra geld gereserveerd voor deze zogenaamde normaliseringsslag. In het beste geval is het een grote wisseltruc; stadswachten worden b.v. omgezet in reguliere politiebanen (je noemt ze surveillanten) en dat geldt als uitbreiding van banen bij de politie. Zo wordt onder het mom van investeren feitelijk bezuinigd.

Het gaat mij nu niet om de kritiek van VVD-wethouder Dales uit Amsterdam of zijn LPF-collega De Faria uit Rotterdam, die de veiligheid en toezicht in de buurten zien instorten (dreun voor de stad). Maar hoe kunnen we in VBTB-termen meten dat het - ongetwijfeld veel betere nieuwe beleid - ook veel effectiever zal zijn?

Voorbeeld 3. Publiek doel: verbetering volksgezondheid

ZOn-Mw is een nog vrij pril samenwerkingsverband van ZorgOnderzoek Nederland (ZON) en Medische wetenschappen van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO-MW). Het instituut is actief op het hele terrein van gezondheid en ziekte, preventie, zorg en de organisatie van de zorg. ZON-Mw is een ZBO, dat door VWS is opgezet zonder dat het ministerie daarbij heeft gezorgd voor een goede opzet van planning en -controlecyclus. Nu blijkt dat er sprake is van onderuitputting bij ZON-Mw, meent de minister er goed aan te doen het budget structureel met maar liefst 40% te reduceren. De eerste vraag, die men daarbij kan stellen, is of het wel terecht is dat ZON-Mw de gevolgen moet dragen van het niet goed opzetten van de organisatie door het ministerie van VWS. Minstens zo belangrijk in de VBTB-discussie is echter of het publieke belang wel met de reductie van het budget gediend is. ZON-Mw moet bijvoorbeeld onderzoek doen naar het chronisch vermoeidheidssyndroom en onderzoek naar allerlei psychische stoornissen. Belangrijk voor de volksgezondheid en niet in de laatste plaats voor de WAO-discussie? Preventieve campagnes, zoals voor veilig rijen, tegen alcoholgebruik en roken, dreigen geen vervolg te krijgen. Onderzoek naar RSI lijkt gevaar te lopen. De VBTB-gedachte is hierbij ver te zoeken. Er wordt bezuinigd zonder naar het publieke belang en de daarbij behorende operationele doelstellingen te kijken. Het oplossen van problemen zou voorop moeten staan. Maar hoe komen oplossingen in zicht als het budget daarvoor wordt teruggebracht, is mijn vraag aan de minister.

Voorbeeld 4. Publiek doel: duurzame energie

De afgelopen vier jaar is er bij het budget voor duurzame energie steeds sprake van onderuitputting. Dat was niet bepaald omdat het doel bereikt was. De prestaties op het gebied van duurzame energie zijn gewoon mager. De onderuitputting komt omdat vanwege allerlei min of meer technische redenen het geld niet kon worden weggezet. In de VBTB-gedachte zou het publiek belang en het operationele doel voorop hebben moeten staan. Een heel concreet geval toont aan dat dat niet het geval is. Een grootschalig project voor zonne-energie in een nieuwbouwwijk bij Heerhugowaard komt niet meer van de grond omdat de financiering daarvan - die door het ministerie van EZ in het vooruitzicht was gesteld - vanwege formele regels niet rond komt. De Energiepremieregeling wordt alleen aan de eigenaar uitgekeerd en pas achteraf. Gemeenten en projectontwikkelaars kunnen dat wel voorfinancieren, maar hebben veel te weinig zekerheid dat de regelingen dan nog bestaan. De perspectieven voor investeerders zijn dus te onzeker om nog langer vooraf geld in dergelijke projecten te steken. Er zijn oplossingen denkbaar. Nogmaals, het gaat om het doel. Waar een wil is, is ook in dit geval een weg. De recente evaluatie van de EPR toont zelfs aan dat door de inzet van zon-pv de bespaarde hoeveelheid CO2 in absolute termen groter is dan door de inzet van HR-verwarmingsketels, zuinige koelkasten e.d. Alleen het aanbrengen van isolatiematerialen in de gebouwde omgeving levert een grotere CO2-besparing. Wil het kabinet dan ook bevorderen dat zo snel mogelijk zo'n regeling wordt aangevuld of omgebouwd, zodat het doel wordt gehaald (meer zonne-energie, ook in grote projecten) in plaats van dat bureaucratie dat in de weg staat Voor het Heerhugowaard-project is het van urgente betekenis omdat anders de deelname aan het Europese SunCitiesproject en de Brusselse subsidie daarvoor in het water valt. Dus graag snelle actie door de minister, zowel hier als in Brussel.

Voorbeeld 5. Publiek doel: meer politie

Minister Zalm en minister De Vries hebben de capaciteit op de politiescholen al dit jaar vol laten lopen met leerlingen. Dat was slim want dan zijn ze opgeleid. Maar het is ook riskant want ze kunnen pas in dienst worden genomen als het nieuwe kabinet er voldoende nieuwe arbeidsplaatsen voor schept. En dat vergt budgettaire ruimte. Maar hiervoor is in 2003 slechts 100 miljoen euro beschikbaar. Gaat dit nu spaak lopen: een helder doel (meer politie), een goede tussenstap (scholing) maar straks niet genoeg politie op straat?

Tot slot

De PvdA vindt VBTB een belangrijk proces, dat moet leiden tot een doelmatiger beleid. De hele overheid zou van de VBTB-filosofie doordrongen moeten raken. Om te beginnen bij het nieuwe regeerakkoord. De ARK heeft dit balletje dan ook al terecht opgegooid. Het nieuwe kabinet zou VBTB harder moeten maken. Aangegeven dient te worden welke publieke belangen gediend moeten worden en hóe die bereikt moeten worden. Tenslotte moet aangetoond worden dat het beleid ook daadwerkelijk heeft bijgedragen tot dienen van die publieke belangen. Geen wollige verhalen en techniek maar boter bij de vis graag. Ik kan me voorstellen dat de volgende minister van Financiën in een debat met de Kamer laat weten welke publieke belangen het nieuwe kabinet wil dienen, hoe die belangen vertaald worden in operationele doelen en hoe het effect van de inspanningen zal worden gemeten. Zo'n overleg met de nieuwe minister van Financiën vormt een doorstart van het VBTB-project. Een goed tijdstip zou ergens tussen Prinsjesdag en de behandeling van de begrotingen zijn. Ik wil minister Zalm vragen te bevorderen dat zijn opvolger zo'n debat met ons aangaat en daarmee de belangrijke traditie, die onder minister Zalm is begonnen, met kracht voort te zetten. Die hommage verdient deze vertrekkende minister. Wellicht vraag ik de Kamer daarover een uitspraak te doen.

woensdag 3 juli 2002