Ingezonden persbericht
Westerschelde wel beter, niet gezond
Persbericht, 1 juli 2002
Westerschelde wel beter, niet gezond
water oververzadigd met lachgas
YERSEKE/NIJMEGEN - Lachgas is een broeikasgas en het is bovendien betrokken bij de afbraak van de ozonlaag. Het gas is een van de vormen waarin het element stikstof kan voorkomen. De Westerschelde zit bomvol stikstof. Vandaag promoveert onderzoekster Monique Stolte-de Bie van het Nederlands Instituut voor Oecologisch Onderzoek (NIOO-KNAW) aan de Katholieke Universiteit Nijmegen: "Hoewel de waterkwaliteit van de Schelde aan de beterende hand is, is er nog een lange weg te gaan tot een gezond estuarium."
De waterkwaliteit van de rivier de Schelde is de afgelopen 30 jaar sterk verbeterd. Dat blijkt onder andere uit de zuurstofmetingen die NIOO-promovendus Monique Stolte-de Bie heeft uitgevoerd (meer zuurstof). Vergeleken met andere estuaria op aarde blijkt de Westerschelde toch nog steeds het estuarium met de hoogste stikstof- en lachgasconcentraties.
Een estuarium is de plek waar rivier en zee elkaar ontmoeten. In Zuidwest-Nederland is de Westerschelde het enige intacte estuarium sinds de voltooiing van de Deltawerken. De Westerschelde wordt gekenmerkt door een hoge concentratie stikstof in het water. Dit komt door de lozing van afvalwater van steden als Brussel, Antwerpen en Gent, van industriegebieden en van landbouwgebieden langs de oevers van de Schelde.
Stikstof kan voorkomen als ammonium (NH4+), nitriet (NO2-), nitraat (NO3-), lachgas (N2O) of stikstofgas (N2). Bacteriën hebben hierbij een grote vinger in de pap: zij kunnen de verschillende vormen in elkaar omzetten. In deze stikstofkringloop zijn de processen van nitrificatie (ammonium > nitriet & nitraat) en denitrificatie (nitriet & nitraat > stikstofgas) het belangrijkst. Zo kan ammonium via nitriet/nitraat omgezet worden in stikstofgas, dat vervolgens vanuit het water de lucht in gaat. Dit is een natuurlijke vorm van waterzuivering. Helaas kan het proces ook 'ontsporen' en een ander gas opleveren: lachgas. Berekeningen van Stolte-de Bie tonen aan dat de Westerschelde bijna altijd oververzadigd is met lachgas. Het hier gevormde lachgas verdwijnt naar de atmosfeer, in totaal ongeveer 280 miljoen gram per jaar.
Vooral de industrie veroorzaakt de toename van het schadelijke lachgas in de atmosfeer, maar de natuur draagt hier dus ook aan bij. Daarom is het belangrijk te weten hoe de productie van lachgas in het water verloopt. De piek in de nitrificatie-activiteit (in het stroomopwaartse deel van het estuarium in de buurt van Antwerpen) valt samen met de maximale lachgasconcentratie. Het nitrificatie-proces blijkt een belangrijke bron voor lachgas te zijn. Bij heel lage zuurstofconcentraties komt er het meeste lachgas vrij. (Overbemesting, eutrofiëring, van de rivier heeft ervoor gezorgd dat de zuurstofconcentratie in grote delen van het estuarium erg laag is). De aanwezigheid van zuurstof bepaalt of er lachgas ontstaat. De aanwezige hoeveelheid ammonium bepaalt als grondstof hoeveel er kan onstaan.
Stolte-de Bie ontdekte verder dat de soortensamenstelling van stikstofomzettende bacteriën verandert in de loop van het estuarium. Nitrificerende bacteriën zijn met een microscoop niet van elkaar of van andere bacteriën te onderscheiden. De NIOO-onderzoekster gebruikte daarom het DNA om iets over de identiteit van de bacteriegemeenschap te kunnen zeggen. De veranderende soortensamenstelling verraadt een actieve gemeenschap die de dynamische omstandigheden en de veranderingen van zout, zuurstof en ammonium in het estuarium goed kan opvangen. Het stukje DNA dat Stolte-de Bie het vaakste aantrof in de Westerschelde, bleek toe te behoren aan een bacteriesoort die ook in Brussels rioolwater rondzwemt. In dit rioolwater staat dan ook waarschijnlijk 'de wieg' van deze Schelde-bacteriën.
Het Nederlands Instituut voor Oecologisch Onderzoek (NIOO-KNAW) verdiept zich in de ecologie van land, zoet water en brak en zout water. Het Centrum voor Estuariene en Mariene Oecologie in Yerseke (Zld.) bestudeert het leven in de zee en in estuaria. De twee andere vestigingen zijn te vinden in Heteren en Nieuwersluis. Het NIOO is met ongeveer 250 medewerkers het grootste onderzoeksinstituut van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). Dit jaar bestaat het NIOO in zijn huidige vorm tien jaar.